De zwerm rond 1200 coöperatieve zonnepanelen op 2 scholen

De grootste verdienste van lokale energiecoöperaties is misschien wel dat mensen actief bij de energietransitie betrekken. Bij de Amsterdamse energiecoöperatie Zuiderlicht noemen ze dat de zwerm: steeds meer mensen die beroepshalve of vanuit een gevoel van urgentie aanhaken en meedoen. Van divers pluimage maar met een zelfde doel voor ogen: de stad Amsterdam op schone energie.

Plannen ontstaan aan de keukentafel, op het schoolplein vinden ze doorgang

Ook de organisatievorm van Zuiderlicht is die van een zwerm, een min of meer toevallige formatie van energie- en communicatie-experts. Samen, aan de keukentafel hebben zij het initiatief genomen voor de opwek van buurtenergie op het dak van de voetbalclub en vervolgens de begraafplaats, een kippenvilla, scholen, bedrijfspanden, woonblokken en zo verder. En met elk nieuw project en elke nieuwe opgave groeit de zwerm verder uit, met nieuwe leden, mensen uit het onderwijs, bedrijfsleven en overheid. Die aanhaken met het gevoel ‘hier moeten we iets mee.’

“In een zwerm kun je snel schakelen. We zijn toch vooral mensen”, zegt initiatiefnemer en bestuurvoorzitter Pauline Westendorp, “we kennen elkaar vaak al jaren, van werk, of de sportclub. We komen elkaar overal tegen, in de straat, op het schoolplein. We weten van elkaar waar we goed in zijn. Zo maken we optimaal gebruik van de collectieve intelligentie binnen ons netwerk.

“Fijn is ook”, zegt Pauline, initiatiefnemer van Zuiderlicht “dat je (in een zwerm) niet altijd op kop hoeft te vliegen. Afhankelijk van de behoefte van het moment kan er steeds iemand anders de leiding overnemen.” Het IJburg College is een mooi praktijkvoorbeeld, met twee daken en binnenkort ruim 1200 zonnepanelen.

Van klimaatscepticus naar ambassadeur van de zon

Een belangrijke ‘kopvlieger’ in de realisatie van de zonprojecten is schoolleider Nico Moen. Zijn mails ondertekent hij inmiddels als ‘ambassadeur van de zon’. Dat hij niet zo geboren is geeft hij zelf als eerste toe. “Misschien was ik zelfs een klimaatscepticus, en ben ik dat soms nog steeds, maar sinds mijn gesprekken met Zuiderlicht vind ik dat we als school voorop moeten gaan, om de toekomst van onze kinderen veilig te stellen.”

De eerste die Nico in 2014 aansprak over zonne-energie op zijn dak was oud-collega en moeder van een leerling op het IJburg college Linda Vosjan. Samen met Marinus Knulst zet zij zich in voor een groener, duurzamer en socialer IJburg. Over hun allereerste gesprek met Nico zegt Marinus: “Ik vertelde mijn verhaal over de eigen verantwoordelijkheid, op je eigen plek, in je eigen tijdvak en voor alles ten opzichte van kinderen en jongeren. Nico begreep het meteen.”

Ook Frank Boon, verantwoordelijk voor onder andere projectontwikkeling bij Zuiderlicht, heeft een grote rol gespeeld. Nico: “Frank neemt alles van je over, gaat aan het werk, regelt het. Ik kan gewoon weer over tot de orde van de dag.”

Nico, Marinus, Linda en Frank zijn voortvarend te werk gegaan. Met succes heeft Zuiderlicht in 2014 een SDE (Stimulering Duurzame Energie)-aanvraag ingediend. Na precies negen maanden was alles rond. Er was een mondeling akkoord van de Vereniging van Eigenaren. Het contract lag klaar voor akkoord. Toenmalig wethouder Nevin Özütok, tegenwoordig kamerlid van Groen Links, kwam de feestelijkheden bezegelen.

Mag dit wel? Kan dit wel?

Daarop terugkijkend zegt Nico Moen: “Ik ben van gewoon doen. Soms moet je eerst ja zeggen en dan kijken hoe je het voor elkaar krijgt.” Maar de voortvarendheid en de uitnodiging voor het feestje vielen niet bij iedereen goed. Vooral voor de afdeling sport en welzijn van de gemeente Amsterdam, die vanwege de sportzaal medezeggenschap over het dak had, ging het allemaal veel te snel. Want mag dit wel, kan dit wel? Kleven er niet hele grote risico’s aan? De verantwoordelijke ambtenaar wilde meer tijd voor een gedegen onderzoek. Het liefst veel meer tijd. Maar het was ook al maart. De zon was weer gaan schijnen. De financiering was zo goed als rond.

Met nog 5 dagen te gaan voor de geplande feestelijkheden, sprak Pauline ’s ochtends op het schoolplein Maureen Linthout aan, gebiedscoördinator op IJburg. Kon zij iets doen om de impasse te doorbreken? Maureen wist van het bestaan van Zuiderlicht en zegt hierover: “Ik voelde het belang van een oplossing. Met een visie op de gewenste uitkomst ben ik me er mee gaan bemoeien.”

Maureen kreeg daarmee in zeer korte tijd een belangrijke sleutelpositie. Ze kende de betreffende ambtenaar en de andere spelers goed en begreep het dilemma: “Ik ben zelf heel erg van de zwerm en van de praktische, vanuit wat zich voordoet nieuwe manier van werken. Maar als ambtenaren hebben we ook een hoederrol, moeten we ervoor zorgen dat regels worden nageleefd, risico’s worden beperkt en iedereen gelijk is. Dat schuurt soms.” De oplossing is gevonden in het luisteren naar de zorgen, het vrij maken van budget voor een technisch onderzoek en het opnemen van een voorbehoud in het contract. Het feest kon op de geplande dag worden gevierd. Lang leve het schoolpleinoverleg en de kopjes koffie aan de overkant.

Vertrouwen en plezier

Twee jaar later lag er opnieuw een contract ter ondertekening, nu voor 642 panelen op het IJC2. “Eén mailtje aan één ambtenaar was voldoende” vertelt Nico Moen. “Met het IJburg College 1 hebben we misschien iets geforceerd, een soort vliegwiel”. Marinus: “vertrouwen en plezier waren er al”. Maureen noemt ook het samen opdoen van positieve ervaringen met nieuwe manieren van werken, en “een breder bewustzijn klimaatvernadering, ook onder mensen die binnen de gemeente werken of waar dan ook. Dat ga je merken.” 

Dak met bijna 650 panelen binnen 5 dagen “uitverkocht”.

Dat dingen sneller gaan bleek ook toen Zuiderlicht haar leden, de leerkrachten, ouders en leerlingen benaderde om mee te investeren in het zonnedak op het IJburg College 2. Op vrijdag 24 maart jl. ging er een eerste mail uit naar leden, op maandag telende de school het contract, op woensdag was de financiering rond. Het is zo hard gegaan dat Zuiderlicht veel mensen moest teleurstellen. Voorhen is er goed nieuws: Zuiderlicht kreeg de toezegging van SDE-subsidie voor nog eens 100 panelen op het enige nog lege dak van het IJburg College 2. Het totaal aantal zonnepanelen op de twee scholen komt daarmee op circa 1200. Zuiderlicht legt bovendien panelen op nog 5 andere schooldaken, waarvan nog twee op IJburg.

Nieuwe vogels in de zwerm

Guido Frankfurther is een van die ouders die er snel genoeg bij was: “Ik had nog nooit van Zuiderlicht gehoord, maar het sprak me meteen aan. Dit is toch een directe manier om iets voor het milieu te doen, samen met andere ouders en kinderen van de school.”

Guido heeft de leningen op naam gezet van zijn kinderen. Of die er blij mee waren? “Zoon Arthur (leerling IJburgcollege 2) was niet helemaal tevreden over het rendement van 2% tot 5% maar heeft wél interesse in de gebruikte techniek. Lottie (leerling Geert Groote College) is sowieso een milieuvriend, heeft bijvoorbeeld net nog een spreekbeurt gehouden over Plastic Soup.” Het cadeau van vader is al met al goed gevallen. Lottie en Arthur willen nu ook zonnepanelen op hun eigen appartementencomplex. En als het even kan een Tesla, een witte, met deuren als vleugels. Tja, Guido.

Het is een ambitieniveau dat past bij Zuiderlicht. De Arthurs en Lotties zijn de kopvliegers van morgen. En goede kopvliegers blijven nog heel lang nodig.

Bovenstaand artikel is gepubliceerd in Energie+, nr 2 juni 2017.Download deze publicatie: Energieplus: 1200 cooperatieve zonnepanelen