‘Opschalen en Opschieten’ – Marjan Minnesma

Nog één keer, Marjan Minnesma, wil je het ons nog één keer vertellen? Jouw onderbouwde en motiverende verhaal? Het verhaal dat je al zooo vaak verteld hebt in zaaltjes vol politici, bankdirecteuren en CEO’s. Wil je het nog één laatste keer vertellen aan de leden en vrienden van Zuiderlicht? Wij beloven je dat wij het dan weer delen en doorvertellen.

Marjan Minnesma, directeur van Urgenda was er, op 11 januari j.l., tijdens de bijzondere open ledenavond van Zuiderlicht. En wij delen hier haar verhaal vol rake en waardevolle overwegingen, feiten en argumenten die wij op onze beurt weer met zo veel mogelijk mensen om ons heen mogen delen.
Om verantwoordelijkheid te nemen, nu het nog kan.
Om die niet door te schuiven naar de volgende generatie – die er juist niets meer mee kan – omdat het dan wellicht al te laat is.

Dat klinkt misschien niet als een vrolijke boodschap. Maar dat is het wel, want er kan zo veel, als we nu en samen in actie komen.

Lang? Ja, het is verreweg het langste artikel op deze hele site. Maar het leest zoals we ernaar hebben geluisterd. Met, als wij het willen… toch nog een happy end.

Koppen uit het zand en lezen!

We geven het woord aan… Marjan Minnesma!

Laten we het verhaal vrolijk beginnen, met wat mij betreft een belangrijke mijlpaal: de top van Parijs, waar 195 landen afspraken hebben gemaakt om de temperatuur van de aarde niet verder te laten stijgen dan 2 graden. Wat voor mij onverwacht en het échte goede nieuws was, is dat die 195 landen ook hebben opgeschreven dat ze er naar streven om de temperatuurstijging niet boven de 1,5 graad uit te laten gaan. Dat zegt nogal wat!

“decarbonisation, as soon as humanly possible”

Want 2 graden is echt te veel. Dan verliezen we al heel veel biodiversiteit en worden grote gebieden onleefbaar. Twee graden is niet een veilige grens. Je zou eiegenlijk onder de 1,5 graad moeten blijven. Het verschil in consequenties tussen 1,5 en 2 graden is veel groter dan mensen denken.

Verschil tussen 1,5 en 2 graden is groter dan wij denken

We stoten nu als wereld ongeveer 40 gigaton CO2 per jaar uit. Als we in de komende 10 jaar 400 gigaton extra hebben uitgestoten dan zitten we al op die 1,5 graad. Dat wil zeggen, in het beste geval. Wetenschappers zeggen namelijk dat we maar 50% kans hebben dat het 1,5 graad wordt. Er is 50% kans dat het nog veel warmer wordt.

Als je 10 jaar op dit niveau blijft uitstoten, dan zit je minimaal op die 1,5 graad. Wil je een hogere kans op succes dan heb je nog minder dan die 10 jaar.

Stel dat we met z’n allen de schouders eronder zetten, dat we vanaf nu heel veel energie gaan besparen, veel meer zon en wind etc.., dan kan je het misschien rekken tot 15 jaar. Dus zeg maar 2030. Dat zeg ik al een paar jaar, het is nu inmiddels 2017, dus eigenlijk moet ik zeggen 2032. In 2030 moeten we dan gestopt zijn met alle CO2 uitstoot, dus geen olie, geen kolen en geen gas. Niet een beetje minder, maar alles minder, nul.

Als je zegt 2 graden dan heb je dus meer tijd. Dan kun je nog 800 gigaton uitstoten en kun je het misschien nog 20 jaar rekken. Maar het verschil tussen die 1,5 en 2 graden is wel heel groot.

Bij 1,5 graad kunnen de mensen in de Sub-Sahara – dat zijn 600 miljoen boeren – nog blijven bestaan, dan valt er nog een beetje te landbouwen. Bij 2 graden is er zoveel hitte, je hebt dan zoveel extreme hittegolven, dat er niet meer valt te boeren. 600 miljoen mensen in dat gebied trekken dan weg. Net als de Syriërs die in de 5 jaren voordat de oorlog uitbrak ook met een miljoen boeren naar de stad waren getrokken omdat er niet meer te landbouwen viel.

Stel je voor dat hier 1 miljoen Syriërs komen. Daar liggen we nu al wakker van. Daar komen 600 miljoen overheen en dan heb ik het alleen nog maar over de Sub-Sahara. Dat is wel het verschil tussen 1,5 en 2 graden. Dus het lijkt mij wel de moeite om richting die 1,5 graad te gaan.

Het is ook bij 1,5 graad dat er nog wat van het koraalrif kan blijven leven. Bij 2 °C is al het koraal dood. Dan is de oceaan te zuur geworden.
Bij 1,5 Graad is er nog een beetje noordpoolijs over, bij 2°C is het allemaal weg. En zo kan ik nog wel even doorgaan.

Gezellige lijstjes en opgewekte plaatjes

Dit soort gezellige lijstjes heb ik niet zelf verzonnen, dat staat gewoon in de IPPC rapporten, van wetenschappers die dat met z’n allen heel keurig hebben opgeschreven.

Als je het rapport leest – dus niet alleen de summary voor policy makers – dan word je daar niet heel vrolijk van. Ik heb er wat highlights uitgehaald, gewoon om te laten zien dat 1,5 of 2 graden opwarming heel wat uitmaakt. Want veel mensen denken ‘ach, dan ga ik wat meer naar het strand, boeit mij het, juist lekker’. Maar er is veel verschil. Daarom zou ik toch willen streven naar die 1,5 graad. Dat betekent de komende 15 jaar uit faseren van al die olie, kolen en gas.

Ik heb ook voor uren aan opgewekte plaatjes. Ik heb er nu maar een paar voor jullie, maar ik kan een hele bibliotheek geven waar je lekker in kunt shoppen als je een avondje gezellig wilt doen.

Hier zie je de noordpool. Die was de afgelopen jaren op sommige plekken 20 graden warmer dan normaal. Gemiddeld 6,18 graad.
Je ziet aan die onderste donkerrode lijn, dat in november de hoeveelheid ijs 1 miljoen km2 minder was dan normaal. En wat ik normaal noem was dan al het vorige dieptepunt. Dus het gaat heel hard met de afkalving van de noordpool.

Dit ijs vriest wel weer op in de winter maar noordpoolijs van 1 jaar oud heeft een andere kleur en consistentie waardoor het in de zomer weer sneller smelt. Het is een zelfversterkend proces.

Dat geldt ook voor de oceanen. We hebben de mazzel dat van de CO2 die is uitgestoten de helft is opgenomen door de oceanen. Dat is heel fijn. Maar die oceanen zijn daar wel veel zuurder door geworden. En die zuurgraad is ten opzicht van 1850 al met 30 procent gestegen. Dat is niet goed voor de koraalriffen. Ook heel veel beestjes aan het begin van de voedselketen met kalk-skeletjes zijn niet bestand tegen dat zuur. De oceanen worden niet alleen zuurder maar ook warmer. Je ziet dat de opwarming van de aarde gestaag omhoog gaat dus de opwarming van de oceanen ook.

Dat plaatje is Australië op dit moment. Boven de stippellijn is het koraal praktisch dood, daaronder is het niet in topconditie maar leeft het nog. Die grens trekt steeds verder naar beneden. Dus het verschil of je je houdt aan 400 of 350 ppm. is nogal groot.

De volumes van de Zuidpool en Groenland gaan gestaag omlaag en veroorzaken de zeespiegel stijging. Soms komt er wat bij of gaat er wat af, maar in z’n totaliteit nemen de volumes af, en dat betekent dat de zeespiegel rijst.

‘Hebben jullie daar in Nederland dan geen discussie over?’

In het kader van de klimaatzaak heb ik de afgelopen tijd contact gehad met de beste wetenschappers ter wereld. Een aantal van die mannen vroeg ‘hebben jullie daar in Nederland dan geen discussie over?’.

Wat wij als mensheid de komende 20 jaar doen bepaalt of het ijs smelt of niet. Want het is een proces dat op een gegeven moment niet meer te stoppen is. We kunnen het nu nog een beetje in de hand houden als we nu als een idioot de hoeveelheid CO2 in de lucht gaan terugbrengen. Maar als we de komende 20 jaar op dit niveau doorgaan dan gaat dat smeltproces ook door en is het niet te stoppen. En dan kan het 1000 jaar duren of 4000 jaar, maar uiteindelijk staat de helft van Nederland dan onder water want daar is geen dijk tegenaan te bouwen.

Dus onze generatie bepaalt of uiteindelijk de helft van Nederland onder water komt te staan. Maar dat is zo ver weg…

Ik gaf aan dat wij hier in Nederland helemaal geen discussie over hebben. Er is in Nederland helemaal niemand die hier mee bezig is. Er is geen praatprogramma, niets. Maar het is wel heel existentieel of wij dan nog bestaan (althans de helft van ons) of niet. Maar toch hebben wij daar geen discussie over. In Duitsland is die er bijvoorbeeld wel.

Hier zie je een vrij fundamenteel plaatje. Je hebt allerlei variaties, maar de hoeveelheid CO2 in de lucht wordt aangeduid in hoeveelheden CO2 deeltjes op een miljoen luchtdeeltjes. We hadden 800.000 jaar lang tussen 180 en 280 parts per miljon (ppm). Dus iedere scepticus in mijn zaal zegt, ‘maar we hadden toch een ijstijd?’ Ja, kijk maar, maar dat was wel binnen die bandbreedte. Hierbinnen kan je ijstijden hebben.

We hebben veel verschillende temperaturen op de wereld gehad maar wel binnen een bepaalde bandbreedte. In de laatste 10.000 jaar hebben wij ons als mens ontwikkeld van rondtrekkende mensen naar mensen die stil gingen staan, aan landbouw gingen doen, et cetera. Toen vormden alle ecosystemen zich waar wij nu van afhankelijk zijn. Waar wij van eten, waar wij ons hout vanaf halen, onze huizen van bouwen, noem het maar allemaal op. En in die periode zat die hoeveelheid CO2 tussen de 260 en 280. 10.000 jaar lang!

En nu zijn we sinds het laatste stukje industriële revolutie, zeg maar sinds 1850, van die 280 naar 400 ppm gegaan. En het afgelopen jaar is daar weer 3 ppm. bij gekomen bij. Dus het gaat heel hard. Het gevaar zit’m ook in de versnelling.

Je kunt nog beter een kerncentrale neerzetten en laten ontploffen, dat heeft minder effect dan klimaatverandering

Als je ziet dat we 800.000 jaar lang tussen 180 en 280 ppm zaten, dan is dat de breedte waar wij als mens in gedijen wat we ook kennen. En nu mikken onze beleidsmakers op maximaal 450 ppm. Met 450 ppm hebben we 50% kans dat we onder die 2 graden blijven. Maar ook 50% kans dat we over die 2 graden heen gaan. Dus wij kiezen beleid waarbij we maar 50% kans hebben op zekerheid en een goede afloop.

Als we een kerncentrale neerzetten dan willen we minder dan één procent kans dat het fout gaat. Het beleid van onze politici is eigenlijk heel onverantwoordelijk. Want ik noem het maar even heel bot, je kunt nog beter een kerncentrale neerzetten en laten ontploffen. Dat heeft minder effect dan klimaatverandering. Klimaatverandering gaat over miljarden mensen en dat gaat uiteindelijk een kerncentrale hier aan de Noordzee niet.

Dus we meten met heel verschillende maten. De meest optimistische NGO’s (Niet Gouvernementele Organisaties) mikken nu op 350 ppm. Er heet er zelfs een NGO 350.org. Maar 350 ppm is eigenlijk ook al ver buiten de bandbreedte die wij gewend zijn.

Dus we accepteren nu al dat we in een klimaat terecht gaan komen dat anders is dan wat we heel lang hebben gehad. Met veel verlies aan biodiversiteit. We hebben nu al 50 procent verloren aan biodiversiteit sinds 1850. Als klimaatverandering doorzet verliezen we deze eeuw nog eens 50 procent van wat we nu hebben.

Ik vind het zelf te flauw om voor een groep scholieren of studenten te zeggen, ja jullie gaan het doen, innovatie, leuk.

De kernvraag aan mezelf is: voelen wij ons hier verantwoordelijk voor?
Het is onze generatie die de meeste CO2 heeft uitgestoten. Meer dan de helft van de cumulatieve CO2 is tijdens ons verblijf in de lucht gekomen en het is precies deze komende 15 jaar dat we nog het verschil kunnen maken om het in de klauwen te houden. Dus het is echt onze generatie die het moet doen.

Ik vind het zelf te flauw om voor een groep scholieren of studenten te zeggen, ja jullie gaan het doen, innovatie, leuk. Want tegen de tijd dat ze van school komen is het al te laat. Wij zijn nu degenen die op de knopjes kunnen drukken, of op plekken zitten waar je het verschil kunt maken. Dus wij moeten het doen. En daarom hoop ik dat jullie dit op allerlei plekken gaan vertellen en zelf aan de slag gaan. Want heel veel mensen stoppen hun kop in het zand en willen het liever niet horen. Ik ook niet.

Je ziet wel veel dingen veranderen. Bijvoorbeeld de Rockefeller Family Fund. De familie was de oprichter van Standard Oil, de voorgangers van ExxonMobil. De oprichters zeiden: ‘We halen al onze gelden uit kolen, olie en gas want het is eigenlijk moreel niet meer te verkopen om ons geld te stoppen in fossiele brandstoffen’. Ze hebben dus ook hun geld uit ExxonMobil gehaald. Nu worden ze voor de rechter gehaald, door ExxonMobil. Dat is de wereld op z’n kop.

Energie-experts, die roepen altijd als eerste: ‘Dat wat jij wil dat kan helemaal niet’. Maar wat kan er dan niet?

Meestal doe ik 1/3 urgentie (hoe ernstig het is) en 2/3 aan oplossingen, aangepast aan het publiek waar ik voor sta. Dan hoop ik dat mensen toch nog opgewekt naar huis gaan. Dat ze denken, ik kan er nog iets aan doen: okay dan toch maar die zonnepanelen of laat die volgende auto dan toch maar elektrisch zijn, of minder vlees eten.

Als ik voor zaaltjes sta met energie-experts dan zijn dat de vervelendste zaaltjes. Die roepen als eerste ‘Wat jij wilt dat kan gewoon niet’. Maar wat kan er dan niet? Als het natuurkundig niet kan wil ik me er nog wel bij neerleggen, maar als het enige argument is, we hebben het nog nooit zo snel gedaan, dan vind ik dat een kul argument.

Als je weet hoe ernstig het is wat jouw kinderen gaan meemaken, dat de hele wereld op z’n kop gaat… Als het wel kan dan moeten we het gewoon gaan doen. Net als Kennedy, die zei gewoon, ‘Ik wil een man op de maan’ en wel in 10 jaar. Niemand in die zaal vroeg daarom.

‘Er was helemaal geen draagvlak’, zei iemand van het CDA ooit. Nee jij bent een leider. Jij moet vertellen dat dit moet. Helaas hebben we niet meer de tijd om 50 jaar te gaan dialogen, met ronde tafels. Dit is een ander tijdperk. Dat moeten we ook durven zeggen. Dat vinden mensen vaak een beetje eng. Het is natuurlijk niet fijn om ineens als activist neergezet te worden. Ik vind mezelf ook helemaal geen activist. Ik ben gewoon een ondernemer. Maar ik ben wel super ongerust. En dan moet je durven zeggen, tegen mensen met een net pak aan, CEO’s: ‘Wil je de stap die nodig is nemen of ga je je achter allerlei kul argumenten verschuilen?’

Ik wilde van het argument af ‘dat het niet zou kunnen’. Daarom heb ik 2 jaar besteed aan overleg met mensen van TNO, ECN, wetenschappers etc. Ze gaven toe: ‘het kan in theorie, ik geloof niet dat het gaat lukken, maar het kan wel’. Dat vond ik al een belangrijke conclusie. We hoeven technisch in principe niets meer uit te vinden. Het kan natuurlijk sneller en goedkoper met innovaties, maar het kan met de techniek van nu. Het kan ook met de mensen van nu. We hebben echt zitten rekenen aan als je zoveel windmolens op zee doet, als je alle huizen energieneutraal maakt, hoeveel installateurs je dan nodig hebt. Echt tot op de details.

Leveringszeker en betaalbaar: ons uitgangspunt was wel, het moet net zo leveringszeker zijn als nu. En betaalbaar, niet alleen voor de rijken.
150.000 banen & versnelde innovatie: waar we op uit kwamen was dat je er meer dan 150.000 banen mee schept. Als goedkope gas op is, zijn wij niet afhankelijk van andere landen: en ons gas is binnenkort op. Dan worden wij sowieso afhankelijk van andere landen, die niet altijd even betrouwbaar zijn. Wil je dat? Ik liever niet. Maar dat gebeurt – als je niet je eigen energievoorziening op poten zet.
Energievoorziening in 2030 is 3 miljard goedkoper dan BAU (Business As Usual): als je alles doorrekent ben je met een systeem op duurzame energie in 2030 ook nog eens 3 miljard euro goedkoper uit dan wanneer je doorgaat met fossiele brandstoffen. Je eindigt dus met een goedkoper systeem.
Ik vind dat 1,5% van je BNP, om je energie op orde te krijgen en je kinderen een kans te geven op een leefbare wereld, niet een heel hoog offer.

Ik vind 1,5% van je BNP, om je energie op orde te krijgen en je kinderen een kans te geven op een leefbare wereld, niet een heel hoog offer.

Alleen moet je in de tussentijd, de komende 15 jaar, investeren. Dat komt neer op ongeveer 1,5% van het BNP. Dat is een hoop geld, 9 miljard euro per jaar. Maar wij zijn een van de rijkste landen ter wereld. Dit is een totale investering die we met z’n allen moeten doen. Dus niet alleen de overheid. We moeten samen die investering ophoesten. Dat is zelf je huis energieneutraal maken, je kantoor energieneutraal, je volgende auto wordt elektrisch, enzovoort. Als iedereen op zijn eigen plek zijn stukje doet dan kunnen we samen die investering ophoesten.

Dat is inclusief het netwerk, dus ook samen met Alliander. Die hebben ook allemaal meegedaan. En dan gaan de experts natuurlijk zeggen, ‘ja maar dat kan helemaal niet, want dan is het net niet zwaar genoeg’. Er moet natuurlijk ook van alles gebeuren aan het net maar er zijn ook weer allemaal nieuwe dingen waardoor het weer niet zo zwaar hoeft te worden als je denkt. Bijvoorbeeld omdat we gaan opslaan, omdat we elektrische auto’s gaan gebruiken voor opslag enz…

Er zit dus veel vernieuwing in het systeem die misschien niet nieuw is maar die we wel moeten gaan opschalen en implementeren. Het is er wel maar het wil nog niet zeggen dat het er nu allemaal staat. Dat is de volgende stap die we moeten gaan zetten, zorgen dat we het gaan organiseren. En dat het dus wel betaalbaar is. Ik vind 1,5% van je BNP, om je energie op orde te krijgen en je kinderen een kans te geven op een leefbare wereld, niet een heel hoog offer.

5 X anders

Wij hebben 2 jaar geleden een boekje uitgegeven waarin we hebben laten zien dat het mogelijk is om in 2030 om te zijn naar duurzame energie. Dit grotere plan hebben we uitgelegd in 5 verschillende segmenten. We zijn vanuit Urgenda dus bezig met al die dingen. Als jullie je verhaal vertellen, vertel je misschien weer wat anders. Of minder vanuit het ik. Ik doe het nu even vanuit Urgenda.

Noot van de redactie: teksten zijn hier korter dan tijdens de presentatie

Anders wonen – wonen zonder energierekening

Nieuwbouw moet sowieso energieneutraal worden voor 2020. Dat is heel fijn, Voor sommige dingen is Europa gewoon hartstikke goed. Maar dan hebben we nog heel veel miljoen aan bestaande bouw. Hoe krijg je die energieneutraal?

We hebben gekeken naar wat een gemiddeld gezin uit geeft aan energie in 15 jaar. Dat is 35.000 euro: best veel geld wat je nu gewoon weg geeft aan de Nuon, wat je liever in je eigen zak houdt.

Stel nu dat je dat bedrag naar voren trekt en je kunt voor dat bedrag een huis energieneutraal maken zodat je daarna geen kosten meer hebt bij een energiebedrijf? Daar moet je dan wel geld voor lenen. Ik heb het ook niet op de plank. In 15 jaar ga je dat geld terugbetalen, met rente. Zou je dat voor het zelfde bedrag niet willen doen? Want het kost jou dus netto helemaal niets meer en je hebt wel vanaf dag één een huis zonder fossiele energie.

Toen wij daar mee begonnen zei iedereen: ‘dat kan niet, dat kost minsten 70 tot 80.000 euro, of 125.000 euro.’ Want dat waren op dat moment de prijzen voor het energieneutraal maken van huizen. Wij maken nu huizen energieneutraal voor 35.000 euro. Inclusief btw. De meeste prijzen die je ziet zijn exclusief btw, maar wij denken vanuit de consument. Dus dit kan en als je het opschaalt kan die prijs nog omlaag. Op dit moment zijn er veel subsidies voor allerlei maatregelen als isolatie en warmtepompen. Het is een goed moment.

Anders van A naar B

Als je het hebt over mobiliteit heb je het vooral over elektrisch vervoer. Ga meer op de fiets, de elektrische fiets, neem vaker het OV. Maar ik vind het niet verstandig om principieel tegen de auto te zijn. Er rijden veel mensen auto en de auto kan heel nuttig zijn. Dat is ook helemaal niet erg als ie elektrisch is. Liefst op je eigen elektriciteit, of als je het gezellig hebt met je buren op buurtelektriciteit.

Je ziet steeds meer elektrische auto’s. Je ziet daar (links) Wubbo Ockels. Hij vond het wel een leuke auto maar de meeste mannen willen daar niet in gezien worden. Maar het was wel een leuke auto, 90% was gerecycled. Het was een voorloper. Ik heb daar toen in gereden en hij reed wel 180 km op een volle accu. Daarna had ik die (midden). Natuurlijk eigenlijk belachelijk, zo een loeizware auto om personen te vervoeren. En die (rechts) vinden mannen wel leuk, maar die is nog een beetje duur.

Maar er komen nu tientallen auto’s aan die betaalbaar zijn en die 250 km kunnen rijden. Nederland is voor elektrische auto’s een goed land, het aantal begint al exponentieel te groeien.

Wat leuk is, is dat we nu al 20.000 laadpunten hebben staan in de publieke ruimte, waarvan zo’n 500 snelladers.

Toen wij die allereerste auto’s gingen importeren uit Noorwegen, toen dachten we ‘Oh jee, laadpunten’. Met die eerste elektrische auto had ik inderdaad ‘wie ken ik hier?’ Dat ik koffie ben gaan drinken bij mensen die ik geen 20 jaar had gezien. Je schiet dan ook niet op.

Dat is leuk in het begin, omdat je de eerste bent met een stekker en dan duiken alle secretaresses nog spontaan onder een tafel. Maar dat tijdperk zijn we voorbij. Ik had vandaag een afspraak, bij een consultant, en er waren 10 laadpunten en allemaal bezet. Het gaat echt goed. Je hoeft je nu geen zorgen meer te maken, als een auto 250 km kan rijden. En we zien dat er nieuwe partijen op de markt komen als Tesla, Google en Apple die de markt nu uitdagen.

We hebben straks een miljoen elektrische auto’s en die staan 90% van de dag stil. Dus dat is een geweldige oplaadmogelijkheid. Alleen je moet wel zorgen dat als je weg wil, je weg kan. Dus heb je smart grids nodig en dat mag wel iets sneller gaan.

Ook zwaarder vervoer wordt steeds meer elektrisch. Bussen en vrachtwagens. Wat nog zwaarder is rijdt op bio-LNG of watersof. Dat komt er allemaal aan.

Een grote Boeing gaat niet de lucht in op afgewerkte patat friet

Eigenlijk zijn er voor alle vervoersmiddelen oplossingen, behalve voor de luchtvaart. Een grote Boeing gaat niet de lucht in op afgewerkte patat friet. Dan heb je heel veel patat friet nodig en dat betekent dat je straks landbouwgrond gaat gebruiken om te vliegen en dat is niet de bedoeling. Dus vliegen zullen we moeten minderen en laten we zo veel mogelijk met de trein doen.

Anders eten

In ons boekje konden we nog niet veel meer dan de kassen modelleren. Maar we kunnen veel meer: eten uit het seizoen en de regio en zorgen dat we veel minder weggooien. We kunnen vooral ook veel minder vlees eten.

Daarmee besparen we op water, de productie van kilo’s veevoer en heel veel land.

Anders produceren

Voor de industrie hebben we berekend dat ze 2% energie besparen. Dat kan voor sommige bedrijven makkelijk meer zijn. En wat ze nog nodig hebben wekken we duurzaam op. Wat we ook nog te weinig doen is elkaars afvalstoffen gebruiken als grondstoffen. Ook kunnen we veel van wat we al hebben nog een keer gebruiken, oude telefoons, maar ook gebouwen.

Je wil ook bedrijven naast elkaar zetten die elkaars grondstoffen gaan benutten. Ik ben niet perse tegen industrie of tegen ccs of tegen warmterotondes. Maar wel op plekken waar het hoort. Dus als we in het Westland geothermie gaan gebruiken voor kassen dan is het hartstikke fijn om dat in een soort rotonde te doen want als jij dan tuinder bent en jouw put is verstopt dan kan je door, maar we moeten niet kolencentrales gaan legitimeren door die op dat netwerk te zetten. En het netwerk daarvan afhankelijk te maken. We moeten elke plek met intelligentie bekijken, geen dogma’s. Opnieuw kijken en slim nadenken.

Anders energie opwekken

De kolen zijn al op retour. Veel partijen halen hun investeringen terug uit kolen. De kolencentrales worden steeds minder waard. En Nederlandse havens slaan steeds minder kolen over, waar ze een jaar gelden er nog op rekenden dat het aandeel kolen gelijk zou blijven.

Veel zon en wind. En dat wordt steeds meer. Het wordt ook steeds goedkoper.

Om te voorzien in onze totale energievraag hebben we – voor zonne-energie – eigenlijk maar een klein stukje van de aardbol nodig.

Ter afsluiting

Marjan Minnesma, dank je wel! Je hebt ons op scherp gezet. We weten weer wat ons te doen staat:

onze eigen, schone, lokale energie opwekken en afnemen
kleine en grote maatregelen treffen om ons eigen energieverbruik te verduurzamen
jouw verhaal doorvertellen aan zoveel mogelijk mensen om ons heen

Wie zelf het podium wil betreden om dit verhaal te houden kan per mail de powerpoint-presentatie opvragen.